Guru Bangsa Tjokroaminoto
In september/oktober 2014 is de Indonesische film “Guru Bangsa Tjokroaminoto” van de beroemde regisseur Garin Nugroho opgenomen. Deze historische film gaat over de Indonesische nationalist Raden Mas[1] Hadji[2] Oemar Said Tjokroaminoto, die gezien wordt als Guru Bangsa, ‘Leraar van het Volk’. De film speelt zich af in de periode 1910-1920 en is bedoeld om hommage te brengen aan de oorsprong van Indonesische politieke geschiedenis. De film werd 9 april 2015 in Indonesië uitgebracht. De gala première was 31 maart 2015.
H.O.S. Tjokroaminoto, geb. Ponorogo (Java, Nederlands-Indië) 16 aug. 1882, overl. Yogyakarta (Java, Nederlands-Indië) 17 dec. 1934, was leider van de eerste massale nationalistische beweging genaamd Sarekat Islam (Syarikat Islam of SI, vertaald Islamitische Unie). Dit was aanvankelijk een vereniging van Javaanse batik-handelaren (handelaren in geverfde stoffen), genaamd Sarekat Dagang Islam (SDI, vertaald Unie van Islamitische Handelaren) en opgericht in de district Laweyan te Surakarta 16 okt. 1905 door Hadji[2] Samanhudi (geb. Laweyan district te Surakarta (Java, Nederlands-Indië) 1868, overl. Klaten (Java, Indonesië) 28 dec. 1956).
Er heerste onvrede onder de Javaanse batik-handelaren in Surakarta over de wijze waarop de Chinese tussenhandel de verkoop van westers ongebleekt katoen behandelde. De Chinese handelaren maakten één front. Onder leiding van de Javaanse batik-handelaar Samanhudi werd een Islamitische handelsvereniging opgericht onder de naam Sarekat Dagang Islam. Het doel was om de belangen van de Javaanse middenstand te bevorderen. Echter, door het optreden van de leden van de Islamitische vereniging werden conflicten meermalen op straat uitgevochten. Het plaatselijk Nederlands bestuur trad hiertegen op en verbood de vereniging.
Onder de bezielende leiding van Tjokroaminoto, met mandaat van Samanhudi en enkele Surakartanen, werd in 1912 Sarekat Dagang Islam gereorganiseerd en hernoemd in Sarekat Islam. Dit zodat de vereniging zich niet alleen op economische maar ook op politieke zaken kon richten. De vereniging ging op een succesvolle manier politiek bedrijven en groeide binnen korte tijd uit tot een politieke massa-organisatie. De opkomst en snelle verbreiding waren voor Nederlands-Indië een volstrekt ongekend verschijnsel.
H.O.S. Tjokroaminoto had drie beroemde studenten, die een belangrijke rol speelden in de Indonesische politiek: de nationalistische Soekarno (de eerste president van de Republiek Indonesië), de socialistische Semaoen (eerste voorzitter van de Partai Komunis Indonesia, PKI, vertaald Communistische Partij van Indonesië) en de islamitische Kartosuwirjo (leider van Darul Islam).
Filmproducenten, regisseur, personages & cast
Oemar Said Tjokroaminoto (Tjokro) wordt gespeeld door de acteur Reza Rahadian Matulessy. Christoffer Nelwan speelt de jonge Tjokro.
Soeharsikin Tjokroaminoto, de vrouw van Tjokro, wordt gespeeld door Putri (Prinses) Ayudya.
De moeder van Soeharsikin wordt gespeeld door Tjokro’s achter-achterkleindochter Maia Estianty.
De bekende en ervaren actrice Christine Hakim speelt de rol van Tjokro’s dienstmeisje Mbok Tambeng. Christine is tevens een van de producers. De andere producers zijn Didi Petet en Dewi Umaya Rachman.
Douwe Adolf Rinkes, adjunct-adviseur van de gouverneur-generaal voor Inlandsche Zaken en later directeur / hoofdambtenaar Balai Pustaka / Kantoor voor de Volkslectuur, komt voor in de film over Tjokroaminoto. In de film is zijn rol die van observator: rapporteren en duiden wat er plaats vond aan de gouverneur-generaal. Dr. D.A. Rinkes wordt gespeeld door Arjan Onderdenwijngaard.
De film werd geregisseerd door Garin Nugroho.
Filmlocaties
De film is onder andere in Ambarawa, station Tuntang (nabij Ambarawa), plantage Tlogo Agro (te Salatiga), Semarang en in (studio’s van) Yogyakarta opgenomen.
Officiële trailer
Meer informatie over de film
- De officiële website van de film, www.tjokromovie.com
- Tjokro Movie op Facebook
- Tjokro Movie op YouTube
Noten
- Raden Mas, of RM, is een adellijke aanspreektitel die gevoerd wordt door afstammelingen van verschillende vorstenfamilies op Java (Indonesië).
- Hadji is de titel voor een persoon die de islamitische pelgrimstocht naar Mekka, de hadj, volbracht heeft. Elke gezonde, volwassen moslim die over voldoende geld beschikt wordt geacht deze pelgrimstocht te maken. Hadji’s krijgen dikwijls een hoger aanzien in hun gemeenschap en voeren de eretitel Hadji in hun naam.
Nieuwe tempo doeloe film
‘Guru Bangsa Tjokroaminoto’ is een film van de Indonesische regisseur Garin Nugroho over de Indonesische nationalist Tjokroaminoto en het ontstaan van de Sarekat Islam. De film speelt zich af in de koloniale periode, toen Indonesië nog Nederlands-Indië heette en het een kolonie was van Nederland. Ook een aantal Nederlandse acteurs speelt mee in deze ’tempo doeloe’-film. Indonesiënu had een gesprek met Arjan Onderdenwijngaard, een van de Nederlandse acteurs die een rol in ‘Guru Bangsa Tjokroaminoto‘ heeft weten te bemachtigen.
Arjan die de rol van Douwe Adolf Rinkes speelt — adviseur Inlandse Zaken van de gouverneur-generaal — vindt dat hij qua uiterlijk best wel veel gelijkenissen vertoont met Rinkes: ‘Als ik geschoren ben, met mijn haar wat naar achter, dan lijk ik erg op hem.’
Arjan vertelt dat hij geen enkele filmervaring heeft. Het is de eerste keer dat hij auditie heeft gedaan. Het castingteam van de film vond Arjan blijkbaar heel geloofwaardig overkomen, en gaf hem de rol van Douwe Adolf Rinkes.
Na de afschaffing van het cultuurstelsel aan het einde van de negentiende eeuw, brak voor Nederlands-Indië een nieuw tijdperk aan. De ethische politiek deed haar intrede. Voor de inheemse bevolking veranderde er in de praktijk echter niet veel. Velen leefden in armoede en konden geen onderwijs volgen.
Oemar Said Tjokroaminoto (Tjokro), geboren uit een adellijke Javaanse familie met een islamitische achtergrond, zag dit alles met lede ogen aan. Hij zei zijn comfortabel leventje vaarwel en besloot te gaan werken als havenarbeider. Hij wilde de pijn ervaren die zijn landgenoten ook voelden.
Ondertussen vergat Tjokro niet het belangrijkste doel dat hij voor ogen had, namelijk te strijden voor zijn geliefde volk. Hij richtte de Sarekat Islam op, een van de eerste officiële en grootste inheemse organisaties in Nederlands-Indië met een ledental van twee miljoen. Via de Sarekat Islam streed Tjokro voor gelijke rechten voor de inheemse bevolking.
Zijn toespraken wisten duizenden mensen op de been te brengen. De Nederlands-Indische overheid hield de ontwikkeling van de Sarekat Islam nauwlettend in de gaten.
In zijn woning in Surabaya, Oost-Java, organiseerde Tjokro regelmatig bijeenkomsten. Zijn leerlingen kwamen hier bijeen om te discussiëren. In dit eenvoudig onderkomen is een van Indonesië’s grootste leiders geboren: de grondlegger van de Indonesische Republiek, Soekarno.
Arjan legt ons uit dat Douwe Adolf Rinkes van het Bureau voor Inlandse Zaken een oogje in het zeil moest houden en de gangen van Tjokro moest nagaan. Hij vormde als het ware een brug tussen de overheid en de inheemsen. Rinkes sprak namelijk Javaans en wist veel van de islam. Hij was immers de beste leerling van de beroemde Nederlandse islamgeleerde Snouck Hurgronje.
Tjokro en Rinkes deelden de visie dat islam en politiek gescheiden moesten blijven en dat zelfstandigheid en onafhankelijkheid niet door revolutie maar door evolutie gerealiseerd moesten worden. Rinkes leverde een belangrijke bijdrage aan de groei van de Sarekat Islam. Maar het wantrouwen dat Tjokro had in Rinkes bleef bestaan, wat ook in de film naar voren komt, vertelt Arjan. ‘Ben je een spion voor de Nederlanders en maak je gebruik van mij, of zijn we vrienden?’, die vraag bleef Tjokro altijd bezighouden.
De film speelt zich in zijn geheel af in Indonesië. De scènes zijn opgenomen in Fort Willem I in Ambarawa, het station van Tuntang en in Semarang, onder meer in de oude schouwburg en een klenteng – Chinese tempel – in het oude stadsdeel.
Ook zijn er scènes opgenomen in Yogyakarta, onder meer in Taman Sari (het waterpaleis van de sultan) en de Universiteit Widya Mataram. In Yogyakarta is ook een studio opgezet waarin delen van de havenstad Surabaya zijn nagebouwd met Hotel Oranje – het huidige hotel Majapahit – de woning van Tjokro, Chinese winkeltjes en een tram.
Volgens Arjan geeft de film een goede kijk op de geschiedenis. ‘Net als Max Havelaar is dit een film die twee kanten van het verhaal laat zien.’ Als voorbeeld noemt Arjan de scène waarin een mandoer een arbeider afranselt. ‘Je ziet de afranseling, maar je hoort in de film de mandoer uitroepen dat hij ook maar een mislukkeling is die in Nederland geen werk kan vinden. Je ziet zijn frustratie. In Nederland is hij een mislukkeling. Hij wil niet weer mislukken omdat hij op de rubberfabriek waar hij werkt zijn quota niet haalt.’
Arjan legt uit dat het allemaal niet zo zwart-wit is. Het begon allemaal met de zware zeereis naar Nederlands-Indië. ‘Veel mensen werden ziek of overleden zelfs tijdens die lange reis. Men werd welkom geheten door een voor hen vijandig klimaat en tropische ziekten waar men niet tegen bestand was. Het was geen grapje. De geschiedenis is niet zo zwart-wit.’
De rol van Tjokroaminoto wordt gespeeld door de beroemde jonge Indonesische acteur Reza Rahadian. De bekende Indonesische actrice Christine Hakim speelt mbok Tambeng, huishoudster van Tjokro. Christine is tevens een van de producers van ‘Guru Bangsa’.
De film draait in 2015 in de Indonesische bioscopen. Of de film ook in Nederland draait, is nog niet duidelijk.
Bron
Indonesiënu, 31-10-2014.
Onderweg naar begin vorige eeuw en thuis in de film
Beloofd is beloofd. Ik zou nog vertellen hoe het met mijn filmauditie is afgelopen. Hier het verhaal over hoe ik zo’n 100 jaar in tijd werd terug geflitst.
Alles begint met een droom, volgens mij … zonder dromers, zou de wereld er niet zo uitzien als nu het geval is. Ieder menselijk ingrijpen in deze wereld was eens iemands of een gezamenlijke droom. Een droom, moet je najagen, is er om zicht- en tastbaar te maken. Gewoon je instincten en je verstand volgen en met of zonder opleiding of achtergrond, gewoon iets gaan doen, iets maken en maar kijken waar het schip strandt. En zo zijn veel van mijn dromen werkelijkheid geworden: dromen om verre reizen te maken en vreemde culturen te bezoeken, om op te treden, radioprogramma’s te maken, foto’s, artikelen en boeken te publiceren, muziek uit te geven, lezingen en cursussen te verzorgen en mijn foto’s en installaties te exposeren in Nederland en in het buitenland.
Een droom die was blijven liggen, was om eens zo’n hele foute koloniaal of brute KNIL-soldaat te spelen in een Indonesische speelfilm. Ieder jaar rond 17 augustus, Indonesië’s onafhankelijkheidsdag wordt er op tv weer zo’n eendimensionale anti-koloniale film uitgezonden, net als er in Nederland weer foute Duitsers te zien zijn op tv rond 4 en 5 mei … als ik nou eens … maar het is er nooit van gekomen.
HOS Tjokroaminoto
Iedere keer als ik wist dat er Belanda’s — Nederlanders — nodig waren voor films, voor een kleine rol of als figurant was ik niet in de buurt. Of ik was in Nederland of elders reizend en werkend in Indonesië. Totdat ik, vlak voor ik deze keer naar Indonesië vertrok, een berichtje kreeg van Prita dat er Nederlanders gezocht werden voor de nieuwste film van de bekende regisseur Garin Nugroho over de nationalist Tjokroaminoto en de Sarekat Islam.
Of ik het leuk zou vinden om een auditie te doen. Niet als figurant maar voor een bijrol. Nu werd het ineens serieus. Ik heb mijn cv en een paar foto’s gestuurd en kreeg enkele dialogen per email gestuurd. Samen met neef Timo heb ik de verschillende dialogen zo geloofwaardig als maar kan op video gezet en opgestuurd. Eerlijk gezegd had ik na deze eerste kennismaking, totaal geen zelfvertrouwen meer in mezelf als “acteur” en had ik geen enkele verwachting dat er ook maar iets uit zou komen. Maar wie niet waagt, die niet wint. En ja, tot mijn grote verbazing werd ik uitgenodigd voor een tweede ronde auditie, als ik in Indonesië zou zijn. In totaal drie ronden audities heb ik doorlopen, steeds weer een ander karakter. En uiteindelijk kreeg ik het bericht dat ik gekozen was om een van de Nederlandse rollen in de film te spelen. Niet van een slechte koloniaal of KNILler. Het was al snel duidelijk dat de film dan een comedy zou gaan worden, want echt geloofwaardig kwam ik in zo’n rol niet over en zo eendimensionaal zijn de karakters in deze film gelukkig niet. De Nederlandse revolutionair Sneevliet, waarvoor men mij in eerste instantie gekozen had, werd het niet. Uiteindelijk kreeg ik de rol van islamoloog, kenner van de Javaanse cultuur, wetenschapper en adviseur op het bureau voor Inlandse Zaken en de latere oprichter en directeur van de staatsuitgeverij Balai Pustaka (die nog steeds bestaat!) Douwe Adolf Rinkes. Een personage dat me op het lijf geschreven lijkt.
En zo belandde ik, zonder bewust te zijn van de Indonesische sterrencast waarin ik terecht was gekomen, in de nieuwe film van Garin Nugroho “Guru Bangsa, HOS Tjokroaminoto“.
Dr. D.A. Rinkes
De film speelt zich af in Nederlands-Indië tussen circa 1900 en 1921 en belicht de grote veranderingen die gaande waren in het begin van de vorige eeuw. Niet alleen in Nederlands-Indië hadden deze plaats, maar ook in Europa waar de Russische revolutie plaats vond en in Nederland de oprichting van vakbonden en politieke arbeiderspartijen en stemrecht voor vrouwen et cetera. Het loop- en werkvolk begon om rechten te vragen en waar nodig te vechten.
Rinkes is een bestaand persoon. Type verlicht koloniaal ambtenaar die als brug tussen gouvernement en de inheemse bevolking fungeerde en als fellow traveller van Tjokro een steentje bijgedragen heeft aan de groei van de Sarekat Islam. Zowel Tjokro als Rinkes waren van mening dat veranderingen en zelfbestuur niet door revolutie maar door evolutie moesten plaats hebben, niet door gebruik van geweld, maar door het bewustmaken en onderwijzen van de bevolking. Vergelijk hierbij het geweldloos verzet van Ghandi tegen het Engelse kolonialisme in India in diezelfde periode.
En zo begon voor mij een groots filmavontuur. In drie maanden tijd heb ik een spoedcursus film maken gehad en vrijwel het hele filmproces van nabij mee mogen maken. Te beginnen met script analyse (kwam mijn kennis van de gedeelde Indonesisch Nederlandse geschiedenis goed van pas en kon ik de Nederlandse kant van de medaille duidelijk maken), vertalen van dialogen tussen Nederlanders, dramatisch lezen van de dialogen, het repeteren van scenes en onthouden van de teksten. Prita heeft me in enkele repetitiesessies geleerd niet “te acteren” maar “te worden”, je speelt geen rol, je bent de persoon die je vertolkt. Vervolgens de sprong in het diepe: de eerste scene op locatie. Met zweet in mijn handen stond Rinkes daar Tjokro op te wachten om hem de hand te schudden op het perron en hem naar de trein te begeleiden.
Die eerste scene was het even doorbijten, de gewone zenuwen die je hebt als je iets voor het eerst doet … Niet zozeer omdat er een hele crew, camera, geluid en dergelijke is, maar meer omdat het de eerste keer was dat ik iemand anders was en toch ook mezelf. Maar alle scenes die volgden, gingen eigenlijk als vanzelf. Ik vond het een geweldige ervaring, zowel voor als achter de schermen.
Rinkes en Tjokro (Reza Rahadian)
Samen een scene terugkijken
Gebruikt mijn kantoor jou of jij mijn kantoor?
Rinkes en de fictieve rubberondernemer Haendlift gespeeld door Martin van Bommel
Een van de grappigste momenten tijdens de opnamen was een extra scene die ik kreeg met de Nederlandse rubberondernemer Haendlift, gespeeld door Martin van Bommel. Blijkt Martin bij nadere kennismaking een student drama te zijn uit Tilburg en hij nog in de klas heeft gezeten op de lagere school bij neef Timo en er nog meer banden tussen zijn en mijn familie bestaan. Hoe klein een wereld toch kan zijn. Twee Tilburgers die aan de andere kant van de wereld tegenover elkaar komen te staan in een Indonesische speelfilm. Dat lokte de volgende foto uit, met de T van Tilburg en Tjokro.
Arjan Onderdenwijngaard en Martin van Bommel
Omdat filmen voornamelijk wachten is, heb ik in de tijd dat ik geen opnamen had vele foto’s gemaakt achter de schermen, van de sfeer op de set, van de acteurs, van het publiek en vooral van de figuranten. Dat resulteerde uiteindelijk in een prachtige serie portretten waar ik van een selectie een expositie wil maken en indien mogelijk een boek. De karakters van de mensen en het Javaanse komt er zo mooi in naar voren.
Het was een ervaring die smaakt naar meer en in het land der blinden is eenoog koning, dus de kans dat er nog eens een Nederlander c.q. witte nodig in een Indonesische speelfilm, soap of commercial is groot. Wie weet hoe dit balletje kan gaan rollen!
Met spelers en mensen van de productie
Met enkele van de honderden figuranten
Samen met leden van de echte familie Tjokroaminoto, Garin Nugroho, acteurs en producenten
“Terima kasih mas Garin …” het zit erop. De laatste scene is gedraaid. Samen met regisseur Garin Nugroho
Bron
Blog Onderweg van Arjan Onderdenwijngaard, 09-11-2014.